تنش گرمایی در دام
استرس یا تنش گرمایی (Heat Stress) در دام یکی از معمول‌ترین و اصلی‌ترین چالش دامداری‌ها در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می‌باشد که به‌شدت بر رشد و راندمان تولید شیر و تولید مثل جاندار تاثیر می‌گذارد. شاخص دما و رطوبت به عنوان اصلی‌ترین شاخص در برسی استرس گرمایی در نظر گرفته می‌شود که نیازمند کنترل و پایش مداوم هستند. گاوها نسبت به انسان‌ها در دمای پایین‌تری استرس گرمایی را تجربه می‌کنند و شدت آن به شرایط محیطی و عوامل دیگری که در ادامه گفته می‌شود بستگی دارد.
دمای مناسب برای زندگی دام با توجه به عملکرد آن متفاوت است ولی به صورت کلی برای گاوهای شیری حدود 4- تا 26 درجه سانتی‌گراد می‌باشد و این دما از به تعادل رسیدن دو دمای محیط و حرارت ناشی از متابولیسم مواد غذایی مصرفی توسط جانور به دست می‌آید که بر هم خوردن دمای تعادل می‌تواند ضررهای اقتصادی جبران ناپذیر را برای دامدار در پی داشته باشد.
از مهمترین و اصلی ترین ضررهای ناشی از بر هم خوردن دمای مناسب برای دام و ایجاد تنش گرمایی میتوان به کاهش تولید شیر اشاره کرد زیرا بخش زیادی از مواد مصرفی توسط دام شامل ویتامین‌ها، مواد مغذی و مواد مفید جذب شده همگی وارد مسیرهایی شده که صرف جبران دمای نامتعادل بدن جاندار می‌شود و سمت مسیرهای متابولیکی مربوط به تولید شیر نمی‌رود.
خطرات ناشی از تنش گرمایی در دام:
کاهش میزان مصرف خوراک بین 8 تا 12 درصد و کاهش نوشخوار: واضح است که با کاهش میزان مصرف خوراک، مواد لازم و کافی به جاندار نمی‌رسد، اسیدهای چرب فرار شکمبه کاهش می‌یابند و درنهایت کاهش تولید شیر را به همراه دارد. با کاهش میزان نوشخوار نیز درصد زیادی از مواد موجود در جیره غذایی مصرف شده توسط جانور جذب نخواهد شد و راندمان تولید پایین می‌آید.
افزایش مصرف آب: افزایش مصرف آب می‌تواند کاهش میزان تولید شیر و همچنین کاهش تولید مثل را به همراه داشته باشد.
فعال شدن سیستم ایمنی جانور: با مصرف زیاد آب توسط جانور در شرایط تنش گرمایی، مولکول‌هایی با منشأ باکتریایی مثل LPS وارد جریان خون جاندار شده و به عنوان اندوتوکسین عمل می‌کنند که فال شدن سیستم ایمنی را در پاسخ به ماده التهاب زا در پی دارد. این فرایند نیز باعث افزایش مصرف ویتامین‌ها و مواد مغذی و از دسترس خارج شدن آنها از مسیر تولید شیر می‌گردد زیرا بدن برای کسب این مواد با مسیرهای متابولیکی مرتبط با تولید شیر رقابت می‌کند و تولید شیر را کاهش می‌دهد.
اسیدوز: ادامه دار بودن تنش گرمایی در دام می‌تواند باعث اسیدوز شود که خود این موضوع هم با کاهش مصرف ماده خشک، کاهش نشخوار، کاهش ترشح بزاق و مصرف آب فراوان به کاهش تولید محصولات می‌انجامد.
مشکل هایپر انسولینمی: این فرایند به دلیل وقوع اندوتوکسمی که منجر به فعال شدن پاسخ ایمنی و تکثیر سلول‌هایی مثل ماکروفاژ و افزایش میزان گلوکز می‌باشد صورت می‌گیرد. این فرایند از طریق وارد نمودن سیگنال‌ها به پانکراس و ترشح انسولین بیشتر از آن انجام گرفته و لذا سیستم ایمنی گلوکز بیشتری نسبت به سایر بافت‌ها دریافت می‌کند که سبب تکثیر سلول‌های متنوع و فعال سیستم ایمنی و کاهش دسترسی گلوکز جهت سنتز شیر می‌شود.
حساسیت نسبت به بیماری‌های باکتریایی و ویروسی
ناراحتی مفاصل: در هنگام بروز تنش گرمایی گاوها بیشتر از حالت عادی سرپا هستند که این خود می‌تواند ناراحتی مفاصل را در پی داشته باشد.
گوساله‌های کم وزن و با اختلالات ژنتیکی: استرس گرمایی در گاوهای آبستن منجر به کاهش وزن گوساله همچنین بروز اختلالات متابولیکی می‌شود.
نشانه‌های تنش گرمایی در دام
• افزایش مصرف آب
• افزایش تعداد نفس
• افزایش ترشح بزاق
• بی‌حالی،تنبلی و بی‌رمقی
• از دست دادن اشتنها
• در موارد حاد: بیهوشی
راه حل‌های جلوگیری و حل مشکل تنش گرمایی برای دام
تغییرات فیزیکی در محیط:
• استفاده از سایه‌بان
• استفاده از سیستم‌های خنک‌سازی
• کم کردن میزان تراکم حیوانات
• آب خنک به صورت مداوم در دسترس جاندار قرار گیرد
اصلاح ژنتیکی در دام‌ها و تولید حیوانات مقاوم تر نسبت به تنش گرمایی
بهبود عوامل تغذیه‌ای تاثیرگذار بر تنش گرمایی
جالب است بدانید علوفه‌های جیره نسبت به کنسانتره‌ها و مکمل‌های افزودنی گرمای بیشتری تولید می‌کنند و این خود سبب تشدید تنش گرمایی می‌شود، پس تغییر ترکیبات تشکیل دهنده جیره غذایی روزانه دام می‌تواند تاثیر بسزایی در کنترل تنش گرمایی آنها داشته‌باشد. برای مثال استفاده کردن از مکمل‌ها و افزودنی‌هایی که بتوانند تاثیر مثبتی بر متابولت دام داشته باشند مهم هستند. مکمل‌های موثر بر تنش گرمایی به شکل‌های مختلف افزودنی‌ها، کنسانتره‌ها و یا حتی مکمل‌های سین‌بیوتیکی عرضه می‌شوند. یکی از این مکمل‌های سین‌بیوتکی سینوزایم است که حاوی گونه‌های مختلف باکتریهای مفید روده، آب پنیر، مانان الیگوساکارید و عصاره مخمر می‌باشد. این مکمل با به تعادل رساندن باکتریهای مفید لوله گوارش دام در ایجاد شرایطی متعادل و مناسب در مناطقی با آب و هوای گرم برای دام نقش مهمی دارد. عصاره مخمر موجود در سینوزایم که از ترکیبات اصلی این مکمل سین‌بیوتیکی می‌باشد، به دلیل دارا بودن انواع ویتامین‌ها از جمله ویتامین‌های A، E و C، سلنیوم، کلسیم، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و مانان الیگوساکارید سبب یکپارچگی روده و تامین سطح پروتئین جانور می‌شود. همچنین عصاره مخمر موجود در سینوزایم در شرایط تنش گرمایی از کاهش راندمان و افت تولید شیر و جلوگیری می‌کند.
جمع‌بندی
به طور کلی تنش گرمایی از جمله عوامل منفی در پرورش دام به شمار می‌آید که بی‌توجی به آن می‌تواند عواقب اقتصادی را در پی‌داشته باشد. تنش گرمایی معمولا در پی بالارفتن دما در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رخ می‌دهد که باعث افزایش مصرف آب توسط جانور، کاهش مصرف خوراک، کاهش نوشخوار و در نهایت کاهش تولید شیر و تولیدمثل جاندار را درپی دارد.
از جمله اقدامات موثر برای جلوگیری از تنش گرمایی میتوان به استفاده از سایه‌بان، تهویه هوای مناسب، دسترسی به آب خنک تازه، اصلاح ژنتیکی و تولید گاوهای مقاوم به گرما و مهمترین بخش، تغییر جیره غذایی به شکل موثر اشاره کرد.
مکمل سین‌بیوتیکی سینوزایم حاوی انواع باکتریهای مفید روده است که می‌تواند با تنظیم شرایط دستگاه گوارش و مسیرهای متابولیسمی جانور، تاثیر تنش گرمایی بر جانور را به شدت کاهش دهد. همچنین عصاره مخمر که یکی از بخش‌های تشکیل دهنده سینوزایم می‌باشد، خود حاوی انواع ویتامین‌های A، E و C، سلنیوم، کلسیم، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و مانان الیگوساکارید است که می‌تواند از کاهش تولید شیر در شرایط گرم جلوگیری کند.