ضریب تبدیل
ضریب تبدیل غذایی یکی از مهمترین شاخصهایی است که نشان میدهد دام و طیور چگونه خوراک مصرفی خود را به گوشت یا تخم مرغ تبدیل میکنند. این ضریب نقش مهمی در میزان سوددهی دارد، زیرا کاهش این ضریب مستقیماً در کاهش هزینهها، بهخصوص هزینههای مربوط به خوراک، اثرگذار است.
ضریب تبدیل چیست؟
ضریب تبدیل (Feed Conversion Ratio – FCR) یعنی چقدر خوراک باید مصرف شود تا یک واحد محصول (مثلاً گوشت، تخممرغ یا شیر) تولید شود.
به زبان سادهتر:
ضریب تبدیل = مقدار خوراک مصرفی ÷ مقدار محصول تولید شده
هر چه ضریب تبدیل کمتر باشد یعنی حیوان با خوراک کمتر، محصول(گوشت، شیر، تخم مرغ) بیشتری میدهد و این یعنی عملکرد بهتر و سود بیشتر.
عموما تصور بر این است که ضریب تبدیل فقط جهت گوشت بیان مییشود و کاربرد دارد ولی همانطور که پیشر گفته شد اینطور نیست و برای هرگونه تولید که دام یا طیور یا آبزیان و یا هرگونه دیگری که تولید داشته باشد قابل استفاده میباشد.
ضریب تبدیل در تولید گوشت (مرغ، گاو، گوسفند)
ضریب تبدیل برای گوشت یعنی برای تولید یک کیلوگرم وزن زنده حیوان، چند کیلوگرم خوراک لازم است.
ضریب تبدیل تخممرغ:
در مرغ تخمگذار، ضریب تبدیل یعنی چقدر خوراک لازم است تا یک عدد تخممرغ یا یک کیلو تخممرغ تولید شود.
ضریب تبدیل شیر (در گاو شیری):
در گاو شیری، ضریب تبدیل یعنی چقدر ماده خشک خوراک لازم است تا یک لیتر شیر تولید شود.
هر چه گاو ژنتیک بهتری داشته باشد و خوراک متعادلتری بخورد، این عدد پایینتر است.
تفاوت ضریب تبدیل با راندمان تولید چیست؟
راندمان غذایی برعکس ضریب تبدیل است و هر چه راندمان غذایی بالاتر باشد، میزان سوددهی هم بیشتر خواهد بود.
راندمان غذایی عبارتند از مقدار محصول تولیدی بر مقدار خوراک مصرفی ضربدر 100
راندمان تولید (Production Efficiency) در مقایسه با ضریب تبدیل:
برعکس ضریب تبدیل است.
نشان میدهد از هر واحد خوراک، چه مقدار محصول به دست آمده است.
معمولاً بهصورت درصد یا نسبت محصول به خوراک بیان میشود.
عدد بزرگتر = بهتر
مثال ساده:
اگر مرغ با خوردن ۲ کیلو خوراک ، ۱ کیلو گوشت بدهد:
ضریب تبدیل = ۲
راندمان تولید = ۱ ÷ ۲ = ۵۰٪
عوامل تأثیرگذار بر ضریب تبدیل پرواری:
هر عاملی که بر وزن، میزان مصرف و اتلاف خوراک تأثیر بگذارد، میتواند در بهبود یا وخامت ضریب تبدیل غذایی هم مؤثر باشد.
عوامل مدیریتی:
دمای محیط: اگر دمای محیط از دمای آسایش پایینتر باشد، جاندار برای گرم نگهداشتن خود نیاز به مصرف انرژی بیشتری دارد. بالعکس، در دماهای بالا، بخشی از انرژی صرف خنک کردن بدن میشود.
تهویه: تهویه مناسب باعث کاهش رطوبت، کاهش تجمع گازهای سمی و انواع بیماریها میشود. در زمستان، استفاده از وسایل گرمایشی برای تهویه و در تابستان، استفاده از وسایل خنککننده توصیه میشود.
عوامل تغذیهای:
میزان انرژی جیره: هر چه میزان انرژی جیره کمتر باشد، بره نیاز به مصرف خوراک بیشتری دارد. جیرهای که برای برههای پرواری فرموله میشود، باید احتیاجات مواد مغذی حیوان را برآورده کند.
برنامه خوراکدهی: تغذیه برههای پرواری در سه وعده و جلوگیری از گرسنگی طولانیمدت برای کاهش ضریب تبدیل توصیه میشود.
اتلاف خوراک: پرت و تلف شدن خوراک باعث کاهش راندمان تبدیل غذایی میشود. خوراک باید در میزان مناسبی به برهها داده شود تا از بیات شدن یا فساد آن جلوگیری شود.
مصرف آب باکیفیت: آب تمیز و سالم بهعنوان یکی از مهمترین مواد مغذی میتواند در بهبود ضریب تبدیل غذایی بره پرواری اثرگذار باشد.
عوامل بهداشتی و سلامتی گله:
عدم رعایت بهداشت و انتقال بیماریها در بین برهها تأثیر نامطلوبی بر روی رشد و ضریب تبدیل غذایی دارد. استفاده از اصول حفاظت زیستی، دارو و واکسن برای مقابله با عوامل بیماریزا ضروری است.
اهمیت ضریب تبدیل دام
هدف اصلی برای بهبود ضریب دام، افزایش کیفیت شیر و گوشت تولیدی و همچنین بهبود شکل ظاهری دامها میباشد. بهبود کیفیت گوشت دامها و پیشگیری از ناهنجاریهای ژنتیکی در ضریب تبدیل دام موثر هستند. در صنعت دام و طیور ضریب تبدیل دام، جزء موارد مهم محسوب میشود. با دانستن میزان خوراک دام، دامداران میتوانند تولید محصولاتی نظیر گوشت، شیر و تخممرغ را محاسبه کنند. ضریب تبدیل دام همان میزان خوراک مصرفی دام میباشد. حال در اینجا میخواهیم بیان کنیم که چرا ضریب تبدیل دام مهم است.
توجه کنید که هر چه میزان ضریب تبدیل دام کمتر باشد، محصولات بیشتری از آنها تولید میشود به عبارتی مصرف خوراک آنها کم ولی محصولات تولیدشده افزایش مییابد؛ در نتیجه بهره وری تولید نیز افزایش مییابد. از طرفی دیگر کم بودن ضریب تبدیل دام میتواند هزینههای خوراک را کاهش دهدکه این نکته برای دامپروری بسیار اهمیت دارد. مورد دیگر اینکه؛ اگر ضریب تبدیل دام کم شود، میزان تولید گازهای گلخانهای و آلودگیهای زیست محیطی که از دامپروری ایجاد میشوند نیز کاهش مییابد.
چه عواملی در ضریب تبدیل دام موثر است؟
در ضریب تبدیل دام این چند عامل نقش مهمی ایفا میکنند از جمله:
سن و جنس دام: ضریب تبدیل دام در دامهای ماده و همچنین در سنین کمتر نیز بهتر است.
ژنتیک: در برخی نژادهای دامی ضریب تبدیل دام نسبت به دیگر نژادها بهتر است.
کیفیت خوراک مصرفی: هر چه خوراکی مصرفی دامها با کیفیتتر و مرغوبتر باشد، ضریب تبدیل دام بهتر میشود. هر چه خوراک مصرفی دامها انرژی کمتری به دام برساند، دام مجبور به مصرف بیشتر مواد غذایی خواهد شد و این امر منجر به افزایش ضریب تبدیل خوراک میشود. لذا تغذیه دام هم باید انرژی دام را تامین کند و هم نیازهای دام را کنترل کند.
آب سالم: آبی که قرار است برای دام و طیور مصرف شود باید از هر گونه آلودگی دور باشد، آبی که در معرض هوا و آلودگی قرار دارد منجر به اسهال و مریضیهای دیگر برای دامها میشود. علاوه بر این باید حتما برای دامها فضایی جهت مصرف آب سالم مشخص کنند و به بهداشت و تمیزی آن مکان اهمیت دهند.
مدیریت نور: دام و طیور زمانی که در معرض نور قرار میگیرند، خوراک بیشتری مصرف میکنند و این امر میتواند هضم غذا را برای آنها مشکلساز کند. بنابراین نور مورد نیاز را به میزان درست برای دامها قرار دهید تا بتوانند حین استراحت غذای مصرفی را به راحتی هضم و جذب کنند که این روند باعث بهبود تغذیه و ضریب تبدیل دام میشود.
سلامت دام: تمامی مشکلات و بیماریهای دامها میتوانند منجر به افزایش ضریب تبدیل دام شوند. اگر دامی دچار مریضی یا آلودگی شود، بهتر است آن را از بین سایر دامها جدا کنید. واکسیناسیون و بهداشت دامها توسط پزشک نیز در سلامت دام موثر هستند.
دما و شرایط محیط: رطوبت، دما و داشتن تهویه مناسب تاثیر مستقیمی روی ضریب تبدیل دام دارند. اگر دمای محیط پایین باشد دامها مجبور به مصرف بیشتر مواد غذایی خواهند شد و همچنین دمای محیط نباید بیش از حد بالا باشد چرا که سبب کاهش راندمان خواهد شد. دمای محیط متناسب در کاهش یا بهبود ضریب تبدیل دام موثر است.
مدیریت سلامت دامها: بهداشت و پرورش دام و همچنین سلامت آنها میتوانند ضریب تبدیل دام را بهبود دهند. برای مدیریت ضریب تبدیل دام از هر گونه استرس و تنش برای دامها جلوگیری کنید چرا که استرس دام را ضعیف میکند و ممکن است افت تولید و افزایش ضریب تبدیل مواد غذایی را به دنبال داشته باشد. استرس بیش از اندازه باعث شده تا انرژی بیشتری از دامها دریافت شود و در ضریب تبدیل خوراک آنها موثر میباشد.
